روش تحقیق چیست؟
بسیاری از ما بر این باور هستیم که هدف از تحقیق، تنها جمع‌آوری یک سری اطلاعات و داده در مورد موضوعی مشخص است. اگر بخواهیم به شکلی علمی و جامع به انواع روش تحقیق و انجام آن‌ها نگاه بیندازیم، متوجه می‌شویم که تحقیق، اصول، روش‌ها و تکنیک‌های مرتبط با آن، مفهومی گسترده دارند. این پروسه با طرح یک سؤال شروع شده و در این مسیر، محققان به روش‌ها و ابزارهای متفاوتی برای رسیدن به نتیجه و جمع‌آوری اطلاعات حقیقی نیاز پیدا خواهند کرد.
روش تحقیق چیست؟
در تعریف روش تحقیق، باید به راهکارها و راهبردهایی اشاره کنیم که ما را به سمت منبع اصلی اطلاعات در خصوص دستیابی به نتیجه‌ای روشن از موضوعی خاص، هدایت می‌کند. بسیاری از دانش‌آموختگان نسبت به تفاوت بین روش تحقیق و تکنیک‌های مرتبط با تحقیق، اطلاعات کافی نداشته و همین امر باعث می‌شود تا در مراحل تحقیق علمی، در مسیری اشتباه قدم بردارند.
در روش تحقیق، شخص از راهکارهای مختلفی مانند مشاهده، مصاحبه و... برای رسیدن به منابع و اطلاعات حقیقی، استفاده می‌کند. به این ترتیب در تعریف روش تحقیق می‌توانیم به زبانی ساده‌تر این‌گونه بیان کنیم که روش تحقیق، روشی قابل استناد بوده که از آن برای رسیدن به پاسخ سؤال و کشف حقیقت در مورد موضوعی واحد، استفاده می‌کنیم.
انواع روش تحقیق
به طور کلی روش تحقیق بر اساس دو عنصر هدف و جمع‌آوری داده و اطلاعات، دسته‌بندی می‌شود. در ادامه مطلب به این دو عامل مهم و زیرمجموعه آن‌ها می‌پردازیم.
- انواع روش تحقیق بر اساس هدف
پروژه‌ها و تحقیقات علمی در روش تحقیق بر اساس هدف، به دو گروه تحقیقات کاربردی و بنیادی تقسیم‌بندی می‌شوند. در تحقیقاتی که بر اساس عنصر پژوهش‌های بنیادی انجام می‌شوند، شخص طی مراحل تحقیق تمام عوامل و تئوری‌هایی که به نوعی به موضوع مرتبط هستند را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. در تحقیق کاربردی نیز محقق بر اساس نتایجی که از پژوهش‌های بنیادی به دست آورده، موضوع مورد بحث و متغیرهای وابسته به آن را در مسیر توسعه و کشف حقیقت، مورد بررسی بیشتر قرار می‌دهد.
- انواع تحقیق بر اساس روش جمع‌آوری داده و اطلاعات
همه ما می‌دانیم که لزوم به سرانجام رسیدن یک تحقیق، جمع‌آوری صحیح داده‌های مختلف در خصوص موضوع است. به همین جهت روش تحقیق بر اساس جمع‌آوری داده در این مسیر اهمیت بسیاری دارد.
محققان در مرحله جمع‌آوری داده و اطلاعات باید از دو روش تحقیق آزمایشی و توصیفی استفاده کنند. در روش توصیفی، شخص تنها به مشاهده داده‌ها و متغیرها می‌پردازد. در واقع با مشاهده کامل پدیده‌های مورد نظر می‌تواند به شکلی دقیق موضوع مورد بحث و تمام عواملی که به موضوع ارتباط دارند را توصیف کند. به این ترتیب در روش توصیفی، محقق در تغییر دادن ماهیت و روابط پدیده‌ها دخالتی نداشته و تنها با مشاهده، داده‌های لازم را جمع‌آوری می‌کند.
در روش آزمایشی، محقق در مسیر رسیدن به نتیجه و کشف حقیقت، متغیرها و عوامل مؤثر بر موضوع را مورد بررسی و آزمایش قرار می‌دهد. در روش آزمایشی برخلاف روش توصیفی، افراد این امکان را دارند تا متغیرهای مؤثر بر موضوع را به دلخواه تغییر داده و از تأثیر آن بر روی نتیجه آگاه شوند.
دسته‌بندی پژوهش‌های توصیفی
در این مطلب به یکی از روش‌های تحقیق، یعنی روش توصیفی اشاره کردیم. برای کامل کردن مطلب لازم دانستیم تا اشاره کوتاهی به مواردی که روش توصیفی را شامل می‌شوند نیز داشته باشیم.
روش تحقیق پیمایشی
در این روش، محقق داده‌ها و اطلاعات لازم در خصوص اعتقادات، رویکردها، رفتار، مشخصات فردی و اجتماعی و... را در ارتباط با موضوع مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. از روش پیمایشی معمولا در تحقیقات اجتماعی استفاده می‌شود. محقق در این روش از فاکتورهای موجود در جهت رسیدن به پاسخ و نتیجه نهایی، بهره‌مند می‌شود.
روش پیمایشی خود به دو دسته طولی و مقطعی تقسیم‌بندی می‌شود. افراد با توجه به موضوع مورد مطالعه، یکی از روش‌های مقطعی یا طولی را انتخاب می‌کنند. در روش مقطعی شما می‌توانید مقطع مشخصی از زمان مانند ماه یا سال را انتخاب کرده و در این بازه زمانی به مطالعه و تحقیق بپردازید.
در روش طولی نیز این امکان وجود دارد که محقق اطلاعات مورد نیاز خود را طی یک مدت زمان طولانی مورد بررسی قرار داده و به نتیجه برسد. در این روش تغییرات و رخدادهایی که در طول زمان اتفاق می‌افتند نیز بر روی موضوع مورد بحث و نتیجه نهایی، مؤثر واقع می‌شوند.
انواع تحقیق از نظر روش
همان‌طور که ذکر کردیم، تحقیق بر اساس دو فاکتور هدف و روش جمع‌آوری داده صورت می‌گیرد. انواع تحقیق بر اساس روش به دسته‌بندی‌های مختلفی مانند تاریخی، تجربی، همبستگی، علی و... تقسیم می‌شوند. در هر کدام از این روش‌ها، محقق ماهیت موضوع مورد بحث و پدیده‌های مرتبط با آن را مشاهده، تحلیل و ارزیابی کرده و در نهایت با دستیابی به ارتباط بین متغیرها به کشف حقیقت نزدیک می‌شود.
در انواع تحقیق از نظر روش، محققان در صورت لزوم، رخدادها و پدیده‌های موجود را از منظر تاریخ مورد مطالعه قرار می‌دهند. همچنین در روش همبستگی محققان می‌توانند ارتباط و وابستگی بین متغیرها را بررسی کرده و به نقطه مشترکی میان آن‌ها دست پیدا کنند. روش علی نیز محقق را به حقایقی مرتبط با علت ایجاد یک رفتار، رخداد یا پدیده می‌رساند. در روش تجربی، محقق موظف است با مشاهده موضوع و عوامل مرتبط با آن، رابطه علت و معلولی بین پدیده‌ها را کشف کند.
اهداف روش تحقیق
هر تحقیق در نهایت فرد را به یک هدف کلی می‌رساند. در این میان، اهدافی جزئی نیز وجود دارند که به شخص در رسیدن به نتیجه نهایی کمک می‌کنند. اهداف روش تحقیق از مهمترین عوامل در دستیابی به کشف حقیقت و اطلاعاتی واقعی است. برای بیان ساده‌تر در خصوص اهداف روش تحقیق باید این‌گونه عنوان کنیم که روش‌های تحقیق همگی در نهایت به یک هدف کلی ختم می‌شوند. این روش‌ها اهدافی جزئی هستند که محقق را به اطلاعات و داده‌های حقیقی؛ نزدیک‌تر می‌کنند.
عوامل مهم در روش تحقیق
اهداف روش تحقیق باید شرایط لازم جهت رسیدن به نتیجه‌ای واضح و قابل استناد را داشته باشند. در واقع این اهداف باید به شکلی طراحی و دسته‌بندی شوند که در نهایت ما با مطالعه تحقیق، به هدف و نتیجه شخصی محقق از پژوهش برسیم. قابلیت اندازه‌گیری و عدم وجود ابهام در اهداف روش تحقیق، از دیگر مواردی است محققان باید آن را در نظر داشته باشند.
نتیجه گیری و جمع بندی
محققان پس از انتخاب موضوع که ابتدایی‌ترین قدم از پروسه تحقیق محسوب می‌شود، باید تمامی مراحل را با دقت و آگاهی کافی پشت سر بگذارند. در این مسیر افراد نیاز به مطالعه در خصوص پیشینه تحقیق داشته و همچنین باید عناصر مهمی همچون اهداف، سؤال، نظریه‌ها و فرضیه‌های موجود را به صورتی واضح و بدون ابهام، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهند. با مشخص کردن متغیرها و عوامل مؤثر بر پدیده‌ها، محققان باید از ابزار و تکنیک‌های موجود جهت به سرانجام رساندن انواع روش تحقیق، به بهترین شکل استفاده کنند.